Schema Therapy
Η Θεραπεία Σχημάτων, δημιουργήθηκε από τον αμερικανό ψυχολόγο Jeff Young (1990) και εστιάζει στη θεραπεία ατόμων με διαταραχές προσωπικότητας, χαρακτηρολογικά προβλήματα και χρόνιες συναισθηματικές διαταραχές . Είναι μια συνδυαστική προσέγγιση που ενσωματώνει στοιχεία από το γνωσιακό-συμπεριφορικό μοντέλο, το ψυχοδυναμικό (αντικειμενότροπες σχέσεις) μοντέλο, τη θεραπεία Gestalt, τα μοντέλα του δεσμού. Ξεχωρίζει από τα παραδοσιακά γνωσιακά μοντέλα θεραπείας δίνοντας μεγάλη έμφαση στα παιδικά βιώματα και στο ρόλο που αυτά έχουν στην μετέπειτα ανάπτυξη των προβήμάτων ψυχικής υγείας. Η θεραπεία των σχημάτων βασίζεται στην έννοια των Πρώιμων Δυσλειτουργικών Σχημάτων, πεποιθήσεις (αποτελούμενες από αναμνήσεις, συναισθήματα, σκέψεις) που καθορίζουν το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, αλλά και πως βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους.
Η θεραπεία σχημάτων υποστηρίζει ότι τα “σχήματα” δημιουργούνται όταν πυρηνικές ανάγκες της παιδικής ηλικίας, π.χ. η ανάγκη για αγάπη, ασφάλεια, παιχνίδι, αυτονομία, αυθορμητισμό, ελευθερία έκφρασης συναισθημάτων, δεν ικανοποιούνται κατά τα πρώιμα χρόνια της ζωής μας, συχνά ως αποτέλεσμα αντίξοων συνθηκών διαβίωσης, παραμέλησης ή ακυρωτικών ή και κακοποιητικών εμπειριών. Τα “σχήματα” αυτά είναι δυσλειτουργικά, δρώντας ως φίλτρα μέσα από τα οποία ερμηνεύουμε τις μετέπειτα εμπειρίες μας με ενα συχνά διαστεβλωμένο τρόπο, πυροδοτώντας έντονα αρνητικά συναισθήματα. Η θεραπεία προσδιορίζει 18 συνηθισμένα “σχήματα”.
Σε συντομία αυτά παρουσιάζονται παρακάτω:
1. Εγκατάλειψη – Η πεποίθηση ότι οι σημαντικοί άλλοι θα φύγουν από κοντά μας.
2. Καχυποψία/Κακοποίηση – Η πεποίθηση ότι οι άλλοι θα είναι ανειλικρινείς ή θα μας εκμεταλλευτούν.
3. Συναισθηματική Στέρηση – Η αίσθηση ότι δεν υπάρχει διαθέσιμη ή επαρκής συναισθηματική στήριξη από τους άλλους.
4. Ελαττωματικότητα/Ντροπή – Η πεποίθηση ότι κάποιος είναι ελαττωματικός ή άχρηστος, κακός ή ανεπιθύμητος.
5. Κοινωνική Απομόνωση – Η αίσθηση της αποξένωσης από τους άλλους.
6. Εξάρτηση/Ανικανότητα – Η πεποίθηση ότι κάποιος δεν μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του στην καθημερινότητα του.
7. Ευαλωτότητα σε Βλάβη/Ασθένεια – Η πεποίθηση ότι επίκειται κάποια καταστροφή.
8. Συγχώνευση/Ανολοκλήρωτος Εαυτός – Συγχώνευση της ταυτότητας και υπερβολική συναισθηματική εμπλοκή με ένα άλλο άτομο.
9. Αποτυχία – Η πεποίθηση ότι κάποιος είναι αποτυχημένος ή ανεπαρκής σε σχέση με άλλους στον τομέα της επίτευξης.
10. Αυτονόητο Δικαίωμα/ Μεγαλομανία – Η πεποίθηση ότι κάποιος είναι ανώτερος από τους άλλους και ότι δικαιούται ειδικά προνόμια.
11. Ανεπαρκής Αυτοέλεγχος – Η πεποίθηση ότι κάποιος δεν μπορεί να ασκήσει αυτοέλεγχο πάνω στις παρορμήσεις ή/και τα συναισθήματά του.
12. Υποταγή – Υπερβολική παραχώρηση ελέγχου στους άλλους
13. Αυτοθυσία – Η επικέντρωση στην κάλυψη των αναγκών των άλλων σε βάρος της προσωπικής ικανοποίησης.
14. Αναζήτηση Επιδοκιμασίας/ Αναγνώρισης – Η έντονη ανάγκη για επιδοκιμασία, προσοχή και αναγνώριση από τους άλλους.
15. Αρνητικότητα/Απαισιοδοξία – Η διάχυτη εστίαση στην αρνητική πλευρά της ζωής.
16. Συναισθηματική Αναστολή – Η έντονη αναστολή της συναισθηματικής έκφρασης.
17. Ανελαστικά Πρότυπα/ Υπερεπικριτικότητα – Η πεποίθηση ότι πρέπει να μοχθούμε για να επιτύχουμε υψηλά πρότυπα συμπεριφοράς ή επίδοσης.
18. Τιμωρητικότητα – Η πεποίθηση ότι τα λάθη (δικά μας και των άλλων) πρέπει να επιδέχονται σκληρής τιμωρίας.
Η θεραπεία σχημάτων εξετάζει επίσης τους τρόπους προσαρμογής και αντίδρασης που αναπτύσσει το άτομο για να αντιμετωπίζει τον συναισθηματικό πόνο και τις συνθήκες που ενεργοποιούν τις δυσλειτουργικές αυτές πεποιθήσεις, ήδη συχνά από μικρή ηλικία. Τυπικές δυσλειτουργικές στρατηγικές αντιμετωπισης μπορεί να περιλαμβάνουν τη χρήση αλκοόλ και ουσιών, την υπερφαγία, τη μη ανάληψη εργασιακών δραστηριοτήτων, την αποφυγή στενών διαπροσωπικών σχέσεων, την πλήρη αποδοχή του σχήματος ως αλήθεια, κάνοντας επιλογές που είναι σύμφωνες με αυτό, την παθητικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις, την επιλογή επικριτικών και απορριπτικών φίλων ή συντρόφων, την εμφάνιση κυριαρχικής ή εχθρικής συμπεριφοράς, την απαιτητικότητα, την υπερβολική αυτάρκεια, την τελειομανία, τον υπερβολικό έλεγχο. Εξετάζει επίσης πως οι στρατηγικές αυτές προσαρμογής έχουν ως συνέπεια συχνά να διαιωνίζεται η αλήθεια του σχήματος, κρατώντας το άτομο δέσμιο των μηνυμάτων που πήρε στην παιδική του ηλικία και έτσι υποθάλποντας τη δυνατότητα του να ζήσει ελεύθερα και να επενδύσει συναισθηματικά στο παρόν. Εξετάζει πως οι συνθήκες στο τώρα είναι διαφορετικές από αυτές της παιδικής ηλικίας, και τις επιλογές που έχει πλέον το άτομο για τη ζωή του.
Η Θεραπεία Σχημάτων συνδιάζει τεχνικές εστιασμένες στο συναίσθημα και γνωσιακές συμπεριφοριστικές τεχνικές. Οι τεχνικές εστιασμένες στο συναίσθημα λαμβάνουν τη μορφή νοερών εικόνων και τεχνικών πολυθρόνας. Βασικό συστατικό στοιχείο των δυσλειτουργικών σχημάτων αποτελούν οι μνήμες, οι εικόνες. Η θεραπεία εστιάζει στο συναισθηματικό υλικό τραυματικών εμπειριών της παιδικής ηλικίας ως σημαντικό τρόπο αλλαγής των σχημάτων. Το άτομο έρχεται σε επαφή με το συναισθηματικό και βιωματικό υπόβαθρο αυτών των εμπειριών με στόχο την αλλαγή νοήματος που έχει δώσει σε αυτές. Βασικοί στόχοι είναι η επούλωση των τραυμάτων της παιδικής ηλικίας, η κατανόηση από πλευράς του ασθενούς ότι δεν έφταιγε αυτός/τη, και η κατανόηση του πως οι εμπειρίες της παιδικής του/της ηλικίας συνετέλεσαν κρίσιμα στη δόμηση των προβλημάτων του. Οι γνωσιακές και συμπεριφοριστικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη Θεραπεία Σχημάτων στοχεύουν επίσης στην αλλαγή του λογικού περιεχομένου των σχημάτων και των αυτόματων, επαναλαμβανόμενων, δυσλειτουργικών μοτίβων συμπεριφοράς του ατόμου.
Η θεραπέια σχημάτων δίνει μεγάλη έμφαση στη δημιουργία μιας ασφαλούς και εποικοδομητικής θεραπευτικής σχέσης αναγνωρίζοντας την ως καταλύτη και απαραίτητη προυπόθεση για τη θεραπευτική αλλαγή.